Opaski Uciskowe

Wstęp

Wraz ze wzrostem popularności strzelectwa, survivalu oraz tematów około militarnych w Polsce wzrosła również popularność na posiadanie “stazy taktycznej”, czyli opaski uciskowej. Obecnie wręcz popularność ta urosła do rangi mody i co drugi strzelec na strzelnicy ma przypiętą gdzieś opaskę. Niestety najczęściej nieprawidłowo.

W całym tekście domyślnie będę pisał o “taktycznych opaskach uciskowych” lub “stazach taktycznych”. Te małe gumowe zabawki zakładane podczas pobierania krwi odpuszczę sobie gdyż nie zostały stworzone do ratowania życia.

Czym jest opaska uciskowa

Opaska uciskowa to specjalny rodzaj opatrunku służący przede wszystkim do tamowania masywnych krwotoków tętniczych z kończyn poprzez całkowite zamknięcie światła tętnicy i odcięciu dopływu krwi do rany. Jest to jedno z podstawowych elementów wyposażenia żołnierza na polu walki.

Historia opaski uciskowej sięga 1674 roku, gdy francuski chirurg polowy Etienne Morel po raz pierwszy opisał zastosowanie opaski na polu walki. Mimo że przez lata opaska była z powodzeniem stosowana w armii to największą popularność zyskała podczas wojny w Wietnamie, gdzie oszacowano że stosując stazy dało by się uniknąć 2500 zgonów (80% zgonów na polu walki jest wynikiem nieopanowanego krwotoku, 33% z nich można było uniknąć przez zastosowanie opaski uciskowej).

Stosowanie opaski uciskowej jest jedną z czynności zalecanych w procedurach TCCC (ang. Tactical Combat Casualty Care) do tamowania masywnych krwotoków.

Przez lata stosowanie opasek uciskowych w Polsce wywoływało kontrowersje w środowiskach medycznych, jednakże w 2015 roku Polska Rada Resuscytacji i Europejska Rada Resuscytacji zalecają stosowanie opasek uciskowych do tamowania krwotoków w określonych sytuacjach:

Jeśli bezpośredni ucisk nie tamuje silnego krwawienia zewnętrznego w obrębie kończyny, należy użyć opaski uciskowej. Do bezpiecznego i skutecznego zastosowania opaski uciskowej potrzebne jest odpowiednie przeszkolenie ¹

Masywny krwotok

Masywny krwotok, wg wytycznych TCCC jest to numer jeden wśród zabójców pola walki. Dochodzi do niego np. podczas postrzału w kończynę gdzie przerwana zostaje tętnica lub oderwania fragmentu lub całości kończyny (niekotrolowana amputacja).

Krew wypływa z rany pod dużym ciśnieniem, pulsacyjnie, zgodnie z rytmem pracy serca. Czasami można jeszcze spotkać się z opisem że krew tętnicza jest jaśniejsza od tej pochodzącej z żył ale konia z rzędem temu który w sytuacji ratowania życia będzie analizował kolor…

Niezatamowany masywny krwotok prowadzi do wstrząsu hipowolemicznego a w rezultacie do śmierci w ciągu 2-3 minut od przerwania tętnicy.

Wstrząs hipowolemiczny

Wstrząs krwotoczny występuje gdy utrata krwi wynosi ponad 1/3 objętości krwi krążącej. Tak duży ubytek krwi zaburza pracę serca co obniża skurczowe ciśnienie krwi poniżej 90 mmHg.

W zależności od ilości utraconej krwi mogą wystąpić:

• utrata 15% krwi – przyspieszone tętno
• 15-30% krwi – blada skóra po ucisku, 20-30 oddechów na minutę, tętno ok 100
• 20-40% krwi – przyspieszone tętno, obniżone ciśnienie, 30-40 oddechów na minutę
• >40% – blada i zimna skóra, niskie tętno, możliwy letarg ²

Masywny krwotok nie jest zagrożeniem wyłącznie pola walki. Uszkodzenie tętnic może wystąpić również np. podczas wypadku drogowego lub wypadków w pracy.

Rodzaje opasek uciskowych

Na rynku komercyjnym dostępna jest cała masa różnych opasek uciskowych, ale jeśli chcesz być pewien, że na pewno kupujesz działającą i sprawdzoną opaskę sugeruj się wyłącznie wytycznymi CoTCCC a nie bzdurami wypisywanymi przez handlowców.

Zaktualizowana w 2019 lista rekomendowanych przez CoTCCC opasek to:

• CAT gen. 6 i 7
• RMT-T
• SAM-XT
• SOFTT-W
• TMT
• TX3

UWAGA!

Często, zwłaszcza w social mediach można spotkać się ze stwierdzeniem że oryginalna staza jest droga i jej zakup jest bez sensu, lepiej kupić “chińczyka” bo lepsza podróba niż żadna. Jest to ewidentna bzdura! Do tego bardzo niebezpieczna bzdura, co kilkukrotnie udowodniono podczas obecnie trwającego konfliktu w Ukrainie, gdzie pokazywano nagrania pękających w rękach krępulców, rwących się taśm czy niewystarczającej długości taśmy.

Czy wybierzesz do jazdy motocyklem atestowany kask który z pewnością uratuje Ci życie, czy może tani substytut kasku zrobiony z plastiku pochodzącego z butelek PET, ale za to fajnie wyglądający i za 1/10 ceny? a śmierć w gratisie…

Nie stawiaj na szali swojego lub cudzego życia dziadując kilkudziesięciu złotych więcej na oryginalny sprzęt.

W tekście skupię się jedynie na dwóch opaskach, bo tylko z nimi miałem okazję się szkolić:

Combat Application Torniquet (C.A.T.)

Zwana potocznie “CAT”. Jest chyba najpopularniejszą stazą stosowaną na świecie. Jej budowa jest prosta – to mocny pasek obszyty rzepem, z polimerowym krępulcem (kołowrotem) i blokadą. Założenie opaski jest proste i intuicyjne, przede wszystkim bardzo łatwe do zrobienia jedną ręką.

Największą wadą CAT’a jest jego podatność za zabrudzenia (piasek, błoto itp…). Użyty w konstrukcji rzep, w trudnych warunkach atmosferycznych lub terenowych potrafi się zapchać brudem.

Special Operation Forces Tactical Torniquet – Wide (SOFTT-W)

Druga najpopularniejsza opaska uciskowa. Od CATa różni się przede wszystkim brakiem rzepa oraz innym mechanizmem blokującym kołowrót – Tri-ring Lock. Opaska SOFTT jest niewrażliwa na zabrudzenie, działa w każdych możliwych warunkach terenowych i pogodowych. Konstrukcja opaski SOFTT-W umożliwia znacznie szybszą aplikację niż CAT.

Wadą opaski jest mechanizm blokujący, trudniejszy w obsłudze niż w opaskach CAT w przypadku auto ratownictwa i konieczności założenia sobie opaski jednorącz.

Zakładanie opaski uciskowej

Opaskę należy ciasno owinąć wokół zranionej kończyny oraz tak długo obracać krępulcem aż ustąpi krwawienie. Każdy obrót krępulca powoduje zaciśnięcie się taśmy opaski oraz zmniejszenie jej średnicy, co docelowo powoduje “zgniatanie” mięśni do tego stopnia aż światło tętnicy zostanie zamknięte całkowicie odcinając przepływ krwi. Następnie krępulec blokuje się mechanizmem blokującym oraz zapisuje się godzinę aplikacji opaski co jest istotną informacją dla dalszej “obróbki” poszkodowanego.

Pamiętaj że zakładanie opaski boli. I to cholernie boli, bo Twoje mięśnie są dosłownie zgniatane. Aby mieć stu procentową pewność że opaska jest maksymalnie zaciśnięta należy kręcić krępulcem aż do całkowitego jego unieruchomienia. Jak byłem na szkoleniu z TCCC w WIR Sof Med Center usłyszałem: “jeżeli możesz wykonać jeszcze pół obrotu to kręć cały”. Jest to zadanie wymagające siły, miażdżona tkanka nie poddaje się łatwo a odczuwany przy tym ból jest bardzo silny. Ma to szczególne znaczenie przy auto ratownictwie, gdy musisz sam sobie założyć opaskę – odruchowo będziesz chciał “niedokręcać” bo boli. Ale wówczas nie zatrzymasz krwawienia a jedynie je zmniejszysz.

“nie ma takiego bólu poszkodowanego którego ratownik by nie wytrzymał”

Opaskę zakłada się na dwa sposoby:

• jeżeli dokładne położenie rany na kończynie jest nieznane (ubiór, brud…) opaskę zakłada się “wysoko i ciasno na mundur” – czyli w przypadku ręki prawie pod pachą, a nogi pod pachwiną, bezpośrednio na ubranie. Jest to najczęściej stosowana metoda w przypadkach “care under fire”.
• 5-6 cm nad raną, bezpośrednio na ciele, ale nie na stawach! – nie wolno nakładać opaski na łokciach i kolanach.

Położenie opaski można zmienić, ale nie poprzez zdjęcie stazy z jednego miejsca i przełożenia jej w drugie. Po odsłonięciu rany (rozcięcie rękawa, nogawki) należy założyć DRUGĄ opaskę nad raną i dopiero po jej założeniu zdjąć opaskę założoną wysoko.

Pamiętaj że na założenie opaski masz bardzo mało czasu. Szybkość reakcji oraz szybkość skutecznego zamknięcia światła tętnicy to żyć lub nie żyć. Krwawienie z dużej tętnicy zabije w 2-3 minuty. Odetnie świadomość w 30 sekund. Dlatego też trzeba to regularnie ćwiczyć.

Ile czasu można nosić założoną opaskę uciskową

Prawidłowe założenie opaski zatrzymuje krwawienie. Ale zatrzymując obieg krwi w kończynie zatrzymuje również dostarczanie tlenu do komórek oraz odbieranie produktów metabolicznych z komórek. Z braku tlenu może wystąpić kwasica. Mówiąc wprost – odcięta opaską kończyna powoli umiera, skóra staje się zimna i szara, następuje utrata czucia.

To więc ile można taką opaskę nosić założoną?

• do 2 godzin bez ryzyka jakichkolwiek powikłać czy problemów zdrowotnych
• zdjęcie opaski po czasie od 2 do 6 godzin wymaga interwencji lekarza i podania odpowiednich środków medycznych by nie zatruć reszty organizmu – po nagłym i niekontrolowanym przywróceniu wszystkie zgromadzone w kończynie produkty metaboliczne ruszą na resztę organizmu co może być bardzo niebezpieczne. Dlatego też opaski trzymane tak długo wymagają zdejmowania wyłącznie pod kontrolą lekarską
• utrzymanie opaski powyżej 8 godzin na kończynie prowadzi do amputacji. Kończyna jest nie do uratowania.

Jak i gdzie nosić opaskę uciskową

Przede wszystkim – opaska musi być łatwo i szybko dostępna. Noszenie jej w apteczce, w plecaku jest zupełnie bez sensu… Równie dobrze możesz jej nie mieć, zwłaszcza gdy będziesz musiał użyć jej na sobie.

Jeżeli jesteś wojskowym lub z innych powodów używasz kamizelki taktycznej umieść stazę na klatce piersiowej – będzie dostępna zarówno lewą jak i prawą ręką, w dowolnej pozycji, niezależnie czy stoisz, leżysz czy klęczysz. Argument pod tytułem “postrzał może uszkodzić stazę” jest zwyczajnie głupi… jak zaliczysz postrzał w klatkę piersiową to uszkodzona staza to Twój najmniejszy problem.

Ale najlepszym miejscem na opaskę jest Twój pas. Oczywiście rynek nie znosi próżni więc powstało wiele uchwytów, pouchy i innych trzymadeł opaski mocowanych na pasie, ale jeśli nie jesteś tacticool gadżeciarzem to szkoda na to kasy. Najprostsza, najtańsza i najskuteczniejsza metoda montażu to na gumkę recepturkę!

Dlaczego?

Bo łatwo zamocować opaskę do cywilnego paska, bo gdy nie trzeba by była widoczna to łatwą ją ukryć ubraniem wierzchnim i przede wszystkim jest łatwa do zerwania dowolną ręką w dowolnej sytuacji, a jak doskonale wiesz czas ma kluczowe znacznie przy aplikacji stazy.

I nie na tyłku… opaskę mocuj z przodu ciała. Pomijam już fakt że w samochodzie będzie Ci niewygodnie mając opaskę na dupie to mimo wszystko masz do niej trudniejszy i mniej intuicyjny dostęp.

Często na zdjęciach widzę również że opaska jest ładnie złożona i spięta dodatkowymi gumkami. Zapewne po to by się to ładne złożenie nie rozwaliło. To błąd. Możesz nie mieć czasu na pozbycie się tych gumek. Prawidłowo złożona i sklarowana opaska ma się rozwinąć po machnięciu nią ręką (jak batem!)

Opaski improwizowane

Powiem krótko. To nie działa. Lub działa tak rzadko że można uznać to za błąd statystyczny

Zaciśnięcie paska od spodni działa tylko na filmach z Ameryki. Pasek taki jest zbyt sztywny i gruby.

Sznurowadło, sznurek, linka też działa tylko na filmach – ich powierzchnia jest zbyt mała (czasami nawet jedna opaska nie wystarcza i trzeba użyć 2 obok siebie!), prędzej zniszczysz sobie mięśnie niż zatrzymasz krwotok.

Jedyny, sensowny substytut opaski uciskowej który być może zadziała to miękki materiał, np. chusta trójkątna zaciskana poprzez kręcenie improwizowanym krępulcem (np. kijem).

Ale wiesz dlaczego to nie zadziała? Bo czas niezbędny do wyjęcia chusty z apteczki, odpowiedniego jej złożenia, owinięcia kończyny oraz znalezienia czegoś co będzie nadawało się na krępulec wyczerpie limit czasowy dostępny poszkodowanemu z masywnym krwotokiem z tętnicy udowej…

Czas ma znaczenie!

Co wybrałem

Wybrałem opaskę CAT znając jej wady w postaci podatnego na zabrudzenia rzepa. SOFTT w mojej prywatnej i osobistej opinii jest trudniejszy do założenia w auto ratownictwie jednorącz ze względu na sposób blokowania krępulca. Na szkoleniu, założenie SOFTTa lewą ręką na prawie ramię zajmowało mi znacznie więcej czasu niż założenie CATa. I to przeważyło, zwłaszcza że noszę ją w celach ew. ratowania siebie.

Na co dzień noszę ją w torbie Helikon Side Bag, w kieszeni obok Glocka 43, dostęp jest wystarczająco łatwy i szybki (wystarczy rozpiąć jeden zamek by dostać się do broni lub opaski). W przypadku wizyty na strzelnicy opaskę mocuję gumką do pasa spodni.

Podsumowanie

Wiesz już jak działa opaska uciskowa, jak ją nosić, zakładać itp… Ale pamiętaj ze to tylko teoria! Jeśli chcesz na prawdę nauczyć się posługiwania tym sprzętem to koniecznie wybierz się na szkolenie do kogoś kto pokaże Ci to wszystko na żywo. Gdzie przećwiczysz aplikację stazy na sobie, na wszystkich kończynach jak i na kimś. Gdzie poczujesz jaki ból generuje opaska a instruktor znajdując tętno powie Ci okrutne “kręć dalej”.

I dopiero po takich zajęciach wybierz którą opaskę kupić i noś ją ze sobą wszędzie i zawsze.

Bo opaska uciskowa ratuje życie!

Nie tylko na polu walki, ale amputacje kończyn zdarzają się w wypadkach motoryzacyjnych a zmiażdżenia w wypadkach w zakładach pracy.

Ps.

wybaczcie sierść na zdjęciach… 4 koty w domu i wiosna, także rozumiecie 😉

---

1. Wytyczne resuscytacji 2015, Kraków 2016
2. https://ratownikmed.pl/wstrzas-hipowolemiczny/

---

Podoba Ci się moja praca i chciałbyś dołożyć cegiełkę do utrzymania bloga?

---